Ижтиҳод

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.

Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.

Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Ижтиҳод деганда шариат қонун-қоидаларини ишлаб шиқиш ва изоҳлашда инсон тафаккуридан фойдаланиш тушунилади. «Ижтиҳод» сўзи нима дегани? «Ижтиҳод» «жаҳд» ёки «жуҳд» сўзларидан олинган бўлиб, қайси ишда бўлмасин, бор куч-қувватни сарфлаш маъносини билдиради. Истилоҳда эса, динимиз ҳукмларини билишга бор илмий куч ва салоҳиятни сарфлаш ижтиҳоддир. Минг афсуски , таржима қилинган баьзи диний китобларни ўзларича ўқиб олишиб, «Мана энди биз ҳам мужтаҳид бўлдик», дея турли масалалар хусусида фатво бериш ҳоллари учрамоқда.

 Ижтиҳод тўрт қисмга бўлинади:

1. Мутлақ мужтаҳид. Бунга тўрт мазҳаб асосчилари мисол бўлади.

2. Мазҳаб ичидаги мужтаҳид. Бу эса усул уламолари наздида тўрт ҳолатда бўлади.

3. Таржиҳ берувчи мужтаҳид.

4. Бир фан ёки бир масала ёҳуд бир неча масалалар юзасидан мужтаҳид. Бу ижтиҳод бўлакларга бўлинганлигига биноан жоиздир.

Ҳозирда шаръий ечимини топиши керак бўлган кўплаб муаммолар бор. Уларни ҳал қилиш учун ижтиҳоддан бошқа йўл йўқ. Уламоларнинг фикрига кўра шаръий ҳукмлардаги ижтиҳод пайғамбар (с.а.в) вафотларидан тўртинчи ҳижрий асргача гуллаб яшнаган. Сўнгра эса ўн учинчи ҳижрий асргача то бизнинг вақтимизга қадар тушкунликка дучор бўлган. Кейин яна унга ҳозирга қадар ҳаракат, фаоллик билан ҳаёт қайтмоқда. Абу Довуд, Ҳоким, Байҳақийлар Абу Ҳурайрадан ривоят қилган ҳадисда расулуллоҳ (с.а.в) шундай деганлар: ”Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло ушбу умматга ҳар юз йилликнинг бошида унинг динини янгиловчи киши юборур.” Бундан ҳам бизга маълум бўладики, ҳар бир асрда ижтиҳод лозим ва шартдир. Айниқса, муаммолар, ҳодисалар кенгайиб бораётган ҳозирги асримизда эса энг лозим ва шартдир. Ваҳба Зуҳайлий ўзининг китобида шундай дейди:" Мен ижтиҳоднинг иложи йўқ дейдиганларнинг фикрларини ҳурмат қилган ҳолда уларнинг фикрига қарши чиқаман ва дейман: Дарҳақиқат, Мисрдаги диний маъҳад уламолари ичида шундайлари борки, уларда ижтиҳод шартлари тўла тўкис бўлган ва тақлид уларга ҳаром бўлган." (Ваҳба Зуҳайлий, «Ал фиқҳил исламий ва адиллатуҳу», 1 жуз 134 бет.) Аллоҳ таоло замон, макон ва шароит ўзгариши билан ўзгариб турадиган масалаларни Қуръон ва Суннат асосида ечишни мусулмонларнинг ўзларига ҳавола қилди. Ҳам Қуръонда, ҳам Суннатда ушбу биз ўрганаётган нарсалар каби ижтиҳодга чорловчи чақириқлар келган бўлиб, улар мусулмонларни доимий равишда ақлни ишлатишга, ижтиҳод қилишга, ўз фикр ва тадбирларини ишга солиб, олдиларида кўндаланг бўладиган масалаларни Қуръон ва Суннат таълимотлари асосида ечишга чорлаб келганлар. 

Аллоҳ таоло бундай деб марҳамат қилади:

 «Бас, ўзингиз билмасангиз, зикр аҳлидан сўранг» («Наҳл» сураси, 43-оят). 

Ижтиҳод даражасига етмаган кишининг ижтиҳод қилиши ҳаромдир. Чунки, бундай кимсаларнинг илмлари етишмагани учун шаръий далиллардан шаръий ҳукмларни истинбот қилишлари мумкин бўлмайди. Демак, “ижтиҳод” Аллоҳ таолонинг китоби ва Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларидаги ҳақиқатни (энг тўғрисини) топиш учун бор имкониятини сарфлаш тушунилади. Аллоҳ таоло барчамизни тўғри йўлдан адаштирмасин.

 Жўйбори Калон ЎМИТМ ўқитувчиси                   М.Мирзаева