Diniy bag‘rikenglik – tinchlik va insoniylikning asosi.

Diniy bag‘rikenglik – tinchlik va insoniylikning asosi.

   Zamonaviy dunyoda globallashuv, madaniy xilma-xillik va diniy e’tiqodlarning o‘zaro yaqinlashuvi jarayonlari insoniyatdan yanada kengroq dunyoqarash, sabr va hurmatni talab etmoqda. Shunday bir sharoitda "diniy bag‘rikenglik"– turli din, mazhab va e’tiqod vakillarining o‘zaro hurmat va tinchlikda yashash tamoyili – jamiyat barqarorligi va insoniy qadriyatlarning asosi sifatida alohida ahamiyat kasb etadi.

  “Bag‘rikenglik” so‘zi arab tilidagi “tasomuh” so‘zidan olingan bo‘lib, “kechirimlilik”, “murosalilik”, “saxovatlilik” ma’nolarini anglatadi. Diniy bag‘rikenglik — bu o‘z e’tiqodiga sodiq qolgan holda, boshqa din vakillarining e’tiqodini hurmat qilish, ularni kamsitmaslik va ularning huquqlarini tan olishdir.

  Bu tushuncha Islom dini ta’limotida alohida o‘rin tutadi. Qur’oni karimda Alloh taolo shunday marhamat qiladi:“Dinda majburlash yo‘qdir. To‘g‘ri yo‘l adashishdan ravshan ajralib turibdi.”(Baqara surasi, 256-oyat)

  Mazkur oyat insonning e’tiqod erkinligini himoya qiluvchi eng muhim dalillardan biridir. Alloh taolo yana bir oyatda insonlarning xilma-xilligini o‘z hikmati deb ta’kidlaydi:

  “Ey insonlar! Biz sizlarni bir erkak va bir ayoldan yaratdik va sizlarni xalqlar hamda qabilalarga ajratdik, toki bir-biringizni tanib-bilingiz.”(Hujurot surasi, 13-oyat)

Bu oyat diniy va milliy farqlilikni insoniyatning boyligi sifatida qabul qilish zarurligini ko‘rsatadi.

  Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.) o‘z hayotlarida diniy bag‘rikenglikning eng yuksak namunalarini ko‘rsatganlar. U zot musulmon bo‘lmagan kishilarga nisbatan adolat va rahm-shafqat bilan muomala qilganlar.

Rasululloh (s.a.v.) shunday deganlar: “Kim zimmiy (ya’ni musulmonlar himoyasida yashovchi g‘ayridin kishi)ga zulm qilsa yoki unga zarar yetkazsa, men Qiyomat kuni uning dushmaniman.” (Abu Dovud, Sunan, Jizya bobidan, 3052-hadis)

  Bu hadis musulmonlar zimmasida boshqa din vakillarining huquqlarini himoya qilish mas’uliyatini aniq ifodalaydi.Shuningdek, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) Madinaga hijrat qilganlaridan so‘ng tuzilgan “Madinadagi konstitutsiya” (Sahifatul Madina) orqali yahudiy, nasroniy va boshqa qabilalar bilan diniy erkinlik, huquqiy tenglik va o‘zaro yordam tamoyillarini mustahkamlab qo‘yganlar. Bu hujjat tarixda birinchi diniy bag‘rikenglik deklaratsiyasi sifatida e’tirof etiladi.

   Yana bir hadisda shunday deyiladi:“Insonlar Allohning oilasidir. Ularning Allohga eng sevimlisi — oilasiga eng foydalisi bo‘lganidir.” (Bayhaqiy, Shuabul-iman, 6/10)  Bu hadis barcha insonlarni, qaysi din vakili bo‘lishidan qat’i nazar, bir oilaning a’zosi sifatida ko‘rishga da’vat etadi.

   Islom tarixida bag‘rikenglik siyosati yuksak darajada namoyon bo‘lgan. Xususan, xalifa Umar ibn Xattob (r.a.) Quddusni fath etganlarida nasroniy aholisiga e’tiqod erkinligini saqlab qolganlar. Andalus (Ispaniya)da esa musulmonlar, nasroniylar va yahudiylar birgalikda ilm-fan, tibbiyot va madaniyat rivojiga hissa qo‘shganlar.Mashhur tarixchi Ibn Xaldun o‘zining “Muqaddima” asarida shunday yozadi: “Adolatli hokimlik bag‘rikenglik ustiga quriladi, adolatsizlik esa jamiyatni yemiradi.”Bu fikr diniy bag‘rikenglikning nafaqat axloqiy, balki siyosiy va ijtimoiy zarurat ekanligini ko‘rsatadi.

  O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, "vijdon erkinligi" va "diniy bag‘rikenglik" davlat siyosatining muhim tamoyiliga aylandi.O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 31-moddasida shunday deyiladi:”Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga eʼtiqod qilish yoki hech qaysi dinga eʼtiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yoʻl qoʻyilmaydi”.

Bugungi kunda mamlakatda 16 dan ortiq diniy konfessiyalar faoliyat yuritmoqda. Ularning barchasi qonun oldida teng huquqli. O‘zbekistonning bu boradagi tajribasi BMT va YUNESKO kabi xalqaro tashkilotlar tomonidan e’tirof etilgan. 

   Diniy bag‘rikenglik – bu insoniyatni birlashtiruvchi, adovatni yo‘qotuvchi yuksak g‘oyadir. U tinchlik va barqarorlikning kafolatidir.Islom dini bu tamoyilni nafaqat targ‘ib etadi, balki uni hayotda amalda qo‘llashga chaqiradi. Har bir inson – musulmon, nasroniy yoki boshqa e’tiqod vakili – Allohning yaratgan bandasidir. Shu bois, har kim boshqalarning e’tiqodiga hurmat bilan qarasa, jamiyatda adolat, tinchlik va taraqqiyot qaror topadi.“Alloh adolatni, yaxshilikni va qarindoshlarga ehson qilishni buyuradi, buzuqlik, yomonlik va zulmdan qaytaradi.”(Nahl surasi, 90-oyat)

Demak, bag‘rikenglik — bu Allohning amriga muvofiq holda insonlar o‘rtasida tinchlikni qaror toptirish yo‘lidir.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Qur’oni karim. Tarjima va izohlar. – Toshkent: Tashkent Islamic University nashriyoti, 2018.

2. Abu Dovud. “Sunan”. – Kitob al-Jizya, hadis №3052.

3. Al-Bayhaqiy. “Shu‘abul-iman”. – Bayrut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyya, 2000.

4. Ibn Xaldun. “Al-Muqaddima”. – Qohira: Dar al-Fikr, 1992.

5. Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. “Islom tarixi”. – Toshkent: Hilol nashr, 2015.

6. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – Toshkent: Adolat, 2021.

7. Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch.” – Toshkent: Ma’naviyat, 2008.

8. BMT hujjatlari: “Diniy bag‘rikenglik va vijdon erkinligi to‘g‘risidagi deklaratsiya”, 1981-yil, Nyu-York.

“Jo’ybori Kalon” ayol-qizlar o’rta

 maxsus islom ta’limi muassasasi 

matbuot kotibi 

Qurbonova Farangis