23.03.2021

“Жўйбори калон” аёл-қизлар ўрта махсус ислом ислом таълим муассасаси тарихи

 Жўйбор – тожикча сўз бўлиб, “катта оқар ариқ”, “ариқ бўйи” маъноларини англатиб, ушбу нисбат тарихи минг йилликларга бориб тақалади. Пайғамбарнинг қизлари – Фотима(р.а.)нинг фарзанди Имом Ҳусайннинг Зайнулобиддин исмли ўғлидан туғилган Хожа Саъд “Жўйборий Хожалар”нинг сардафтаридирлар. Али ибн Ҳусайн Хуросондан Бухорога келгандан кейин у билан бирга ўша машҳур Чор Бакрлар – Абу Бакр Саъд Яманий, Абу Бакр Тархон, Абу Бакр Фазл, Абу Бакр Ҳомидлар ҳам бу юртга келиб, бир умр шу ерда қолиб кетадилар, Бухорода ислом динининг тарғиботи, дунёвий илмлар ва фалсафий адабиётнинг ривожига улкан ҳисса қўшадилар.

Айниқса, ҳарб илмини пухта эгаллаган соҳиби каромат Хожа Саъд (Имом Ҳусайннинг невараси) Бухоро амири Исмоил Сомонийнинг ҳарбий юришларида маънавий мадад бериб, қўллаб турган. Йиллар ўтиб, Хожа Саъд вафот этганда унинг жасади, васиятга кўра, Сумитан (Чор Бакр) қишлоғидаги қадимий қабристонда кўмилган. Кейинчалик бу жой Жўйборий саййидзодаларнинг мангу хобгоҳлари бўлиб қолган. 

Чор Бакрларнинг кароматлари билан амир Исмоил ғалаба қилиб, катта ўлжа, мол-мулкни қўлга киритган. Уларнинг файзу футуҳларидан баҳраманд бўлган амир Исмоил Сомоний Чор Бакрлар учун Шаҳристондан жануб томонидан Жўйи Мўлиён деган хушҳаво, серҳосил ва гўзал жойлардан ерлар ажратиб, уларга вақф қилди.

Жўйи Мўлиён ерлари қадим вақтларда Тағшода (Бухоро шодшоҳи, Бухорхудотнинг ўғли) мулки бўлиб, у ўз ўғиллари ва куёвларининг ҳар бирига тақсимлаб берган эди. Амир Исмоил Сомоний бу ерларни халифага Мустаин ибн Муътасимнинг лашкарбошиси бўлган Ҳасан ибн Муҳаммад ибн Толутдан 10000 дирҳамга сотиб олди. Амир Исмоил Жўйи Мўлиёнда саройлар ва боғлар барпо қилиб, кўпроқ қисмини маволийларга берди.

Маволий “мавло” сўзининг кўплиги бўлиб, “озод этилган қул” маъносида қўлланган. Исмоил Сомоний лашкари орасида асир тушиб, қул бўлган, кейин озодлик олиб, аскар сифатида хизмат қилганлар бор эди.

Бухоро шаҳри яқинидаги бу ерларни араблар “Фаровиз ул-улё” (Шаҳристонинг нари ёғидан оқиб ўтувчи сув) дейишарди. Исмоил Сомоний озод бўлган қулларни жойлаштиргач, бу ерлар Жўйи Маволиён деб атала бошланди. Халқ буни қисқартириб, Жўйи Мўлиёнга айлантирди.

Чор Бакрлар ўша Исмоил Сомоний даврида обод, фараҳли Жўйи Мўлиёнда ўрнашиб, бутун авлод шу ерда умр кечирганлар. Бу ер кейинчалик халқ томонидан соддароқ Жўйбор деб ҳам атала бошлаган. (Ҳозирги Чор Бакр мажмуи жойлашган Сумитан қишлоғи). Шунинг учун ҳам Чор Бакрларни Жўйбор хожалари, шайхлари, авлиёлари деб ҳам тилга оладилар. Уларнинг ерлари жуда кўп бўлган.

Минг йил давомида Чор Бакрлар Бухорода катта нуфузга эга бўлиб, бу ерларнинг илму маърифати, маънавий ҳаётида иштирок этганлар. Бухоро ҳукмдорлари улар билан доим ҳисоблашган. Қийинчилик пайтларида маслаҳат олганлар. Юртнинг озодлиги, осойишталиги учун курашда уларнинг ёрдамларига суянганлар. Ҳар хил туҳфа, инъомлар ҳам қилганлар. Аммо бу зоти шарифлар қўлларида бор нарсани сарфлаб, масжидлар, мадрасалар қурганлар. Кутубхоналар, шифохоналар, очганлар. Айниқса, ғариблар, муҳтожларни ҳимояларига олиб, ҳаётини таъминлаганлар. Ўзлари камтарона, хокисор, дабдабасиз яшаганлар, кейинги авлодларга шундай  тарбия бериб, инсон камолотини намойиш этганлар. 

Жўйбор хожалари ва уларнинг зурриётлари асосан шаҳарнинг Жўйбор мавзеида истиқомат қилишган. Хожа Саъдиддин (1531-1589 Калонхожа) ибн Хожа Исломнинг (1493-1563) авлодлари шу мавзенинг Ҳавзи Нав гузарида яшаганлар. Бу гузарда масжид бўлиб, унинг биноси (XVII аср) Абдулазизхоннинг онаси ўз маблағи билан қурдирган. Масжид рўпарасида йўлнинг шимолий томонида катта мадраса бўлиб, у “Жўйбори Калон” мадрасаси деб номланган. Мазкур мадраса Субҳонқулихон даврида XVII асрнинг иккинчи ярми, аниқроғи, 1670-71 йилларда Хожа Саъдиддин ибн Хожа Исломнинг невараси, Хожа Абдураҳим Жўйборнинг қизи Ойпошша биби меросий мулки маблағи ҳисобидан қурдирган. У бир неча таноб ерлар, дўконларни ўша мадрасага вақф қилган. Ойпошша солиҳа, фозила, зоҳида ва тақводор аёллардан бўлиб, унинг насаби қуйидагича: Ойпошша бинт Абдураҳимхожа ибн Хожа Саъдиддин (Хожа Калон) ибн Хожа Ислом ибн Хожа Аҳмад ибн Хожа Яҳё...

Мадраса талабаларининг моддий таъминоти Жўйбор шайхлари зиммасида бўлган. Хожа Саъдиддиннинг катта ўғли Хожа Тожиддин Ҳасан Жўйборий (ваф. 1646) отаси вафотидан кейин нақшбандия тариқати давомчиси сифатида танилган бўлиб, унга ота-боболаридан катта мол-мулк мерос қолган. У жуда саховатпеша бўлиб, ҳар куни новвойхоналарда 1001 дона нонни таваккалий (70-80 см. ли бухорий оби нон) ёпиб, уни ҳар куни Жўйбор фуқароларига, шаҳар мадрасаларининг талабаларига тарқатган.

Шуни ифтихор билан таъкидлаш жоизки, Хожа Ислом Жўйборийдек нақшбандия тариқатининг буюк қутбининг мазкур Жўйбор мадрасаси кутубхонасида 8 минг жилддан ортиқ ноёб китоблари сақланган.

Мадраса жойлашган Жўйбор мавзеи қалъа ичига кирмагани учун “Жўйбори Берун” деб аталади.

Мадрасанинг баланд пештоқли эшиги жануб томонга қараб очилади. Дарвоза рўпарасида ихчамгина ҳовуз – Ҳовузи Нав жойлашган. Мадраса, масжид, ҳовуз меъморий мажмуани ташкил этади. Шўролар даврида ҳовуз ёнидаги минор бузиб ташланган.

Ойпошша биби мадраса қурилишида азалий анъанага риоя қилган. Ҳашаматли пештоқ ичидаги дарвоза орқали Миёнсаройга кирилади. Чап қўлда масжид. Ўнг қўлда томга чиқиладиган пиллапоя ва ҳужралар тизилмаси. Мадраса бир қаватли – 21 ҳужраси бор. Равоқлари кенг. Ҳужралар бир-бири билан том усти гумбазлари орқали туташтирилган. Кўча ва саҳна томонга қаратилган ёруғкирар гумбазлари орқали туташтирилган. Кўча ва саҳна томонга қаратилган ёруғкирар гиреҳлар панжаралари мавжуд. Мадраса ичкари ҳовлисининг девори безаксиз. Ҳужралар юза қисми, эшиклар устига оби ғишт кесмалари билан зеб берилган. Ҳовли ўртасида обрав (чиқинди сувлари тушиб кетадиган йўл) мавжуд. Пештоқ чап қанот деворида (ташқаридан) учта ҳужра бор. Деворларнинг кўча томон юзига аркалар билан безак берилган. Пештоқ икки томонида гулдаста, гулдастада кўшк  йўқ. Мадрасани безаклари гулнорий (баҳор гуллари рангидай безак бериш санъати) рангда кошин билан парчинкорий қилинган. Китеба (бинонинг ёзувли безак қисми)сида ёзувлар бўлган. Бугунги кунда ёзувлардан биронта сўз қолмаган. Пештоқнинг юза қисмида кошинкорийдан намуналар мавжуд.

Шўролар даврида мадраса молхона, кейинчалик новвойхона, сўнгра шиша идиш қабул қиладиган масканга айлантирилган.

Алҳамдулиллaҳ, Ўзбекистон истиқлолга эришгач, аёл-қизлар ҳам диний ва дунёвий илмлар эгаси бўлиб, мамлакатимиз маънавиятини шакллантиришда ҳисса қўшишлари учун мазкур “Жўйбори Калон” аёл-қизлар ўрта махсус ислом билим юрти 1992 йил 1 сентябрда ўз фаолиятини бошлаб, Ўзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфига ўтказилди. Билим юрти ўрта маълумотли Бошланғич  араб тили мураббийси, Диний маърифий ва маънавий-ахлоқий тарбия масалалари маслаҳатчиси тайёрлайди. Мадраса ташкил топган йилларида 60 нафар талаба қизлар таҳсил кўрган.

Izoh qoldirish

Izohlar

29.08.2023 19:49
Mandat 25082023
29.08.2023 19:48
Mandat
29.08.2023 19:46
Mandat
29.08.2023 19:45
Mandat natijalari
29.08.2023 19:44
Mandat
25.08.2023 19:53
5371419
20.08.2023 16:05
Assalomu aleykum va rahmatullohu va barokatuh Sinov natijasini qanday bilsa boʻladi.
31.07.2023 14:18
Hujjat topshirganmiz qachon elon qilinadi natijalar
26.07.2023 04:58
Assalomu aleykum imithon kuni qachonligi aniq bolmadimi bolsa habar berila iltimos
04.07.2023 14:46
assalomu alaykum hujjatlarni qanday onlayin topshirsam buladi
19.06.2023 15:26
Oliy malumotlilar ham òqiwga topwirsa buladimi
06.06.2023 17:27
Assalomu alaykum 2023-2024 qabul qachon boshlanadi.
03.06.2023 19:45
Assalomu alaykum men Qashqadaryodanman . Qabul qachondan boshlanadi hujjatlarni online topshirsam buladimi.
18.05.2023 21:26
Qabul qachondan bowlanadi
18.05.2023 21:26
Qabul qachondan bowlanadi
18.05.2023 21:25
Hujjatni onlayn topishsa ham boladmi
04.05.2023 18:11
Asalomu aleyko'm men samarqandanman onlayn imtihon topshirib onlayn o'qisam ham bo'ladimi oilaliman yosh farzandlarim bor onlayin o'qitish tizimi bormi
15.10.2022 20:02
Ассалому алекум ва рахматуллоху ва баракотуху нечи йошгача Кабул килинади имтихон качон булади илтимос малумот беринг
30.08.2022 23:19
Assalomu alaykum Madrasaga qabul kvotasi 20 ta ancha vaqtlardan buyon nimaga oliy talimga kvotalar oshmoqda madrasaga kvotalar oshrilmayabdi madrasaga ham o‘qishga ham talab kattaku kvota ko‘payishligi uchun nima qilish kerak yoo ota onalar ariza bilan murojat qilish kerakmi yo ko‘p talabaga joy murabbiy yatishmaganlikdan kvotalar oshirilmaydimi Agar kvotalar oshirilsa juda yaxshi va manfatli bo‘lardi shular ustida ham muzororalar o‘tkassa bo‘ladiku
19.08.2022 10:13
Assalom alaykum va Rahmatullohi va barakatuh! Jo'ybori kalon ta'lim maskanida ta'lim berish uchun qaysi mutaxssislikni tugatganlar qabul qilinadi? Javob uchun oldindan Rahmat!
16.08.2022 13:56
Assalomu alaykum madrsa imtihoni qacon bolib otadi
12.07.2022 18:13
Assalomu alaykum Imtixon qachon bo'ladi
04.07.2022 16:38
Асалом алайкум рахматуроху барака
02.07.2022 23:25
Assalomu aleykum onlayn xujjatlar qanaqa qilib topshiriladi
02.07.2022 23:24
Assalomu aleykum onlayn xujjatlar qanaqa qilib topshiriladi
02.07.2022 11:26
Hujjatni onlayn topshirsa boladimi
29.06.2022 13:51
Assalomu alaykum onlayn hujjat topshirsa ham bõladimi qaysi sayt orqali topshiriladi
29.06.2022 00:24
Ассалому алайкум варохматуллохи вабарокатух.Ëш чегараси кандай?. Кандай хужжатлар керак укишга топшириш учун?
25.06.2022 21:34
Неча ёшгача кабул килинади укишга
25.06.2022 20:35
Assalomu-alaykum òqishga qanday qilib hujjat topshirsa bòladi.Javob uchun oldindan rahmat
24.06.2022 09:21
Qanday qilib topshiriladi
24.06.2022 09:19
Hujjat qachon topshiriladi
24.05.2022 16:19
juybori kalon madrasasiga uqiganlar qayerga ishlasa bõladi
28.01.2022 12:42
Subhonqulixon 1680—1702-yillarda hukmronlik qilgan. Madrasa esa uning hukmronligidan ancha oldin, 1670—1670-yillarda bunyod etilganligi ushbu sahifada ham aytib oʻtilgan. Madrasa Abdulazizxon davrida, uning volidasi tomonidan bunyod etilganligi koʻpgina akademik manbalarda yozib oʻtilgan. Maqolaga tuzatish kiritilsa yaxshi va toʻgʻri ish boʻlardi.