AL-JOME’ AS-SAHIH"DA INSON MASALASI

Imom Buxoriyning "Al-Jome’ as-Sahih" (Sahih al-Buxoriy) asari nafaqat hadislarni to‘plash, balki insonning axloqiy, ruhiy va ijtimoiy hayotini tartibga solish bo‘yicha muhim manba hisoblanadi. Bu kitobda insonning mohiyati, vazifasi, axloqiy fazilatlari va iymon bilan bog‘liq masalalar keng yoritilgan.

1. Insonning yaratilishi va mohiyati

Imom Buxoriy hadislar orqali insonning Alloh tomonidan yaratilgani, uning imtiyozli mavjudot ekani va mas’uliyatga ega bo‘lishi haqida tushunchalarni ilgari surgan. Unga ko‘ra:

Inson axloqiy va ma’naviy jihatdan mukammallikka erishishi uchun yaratilgan.

Uning vazifasi ibodat qilish, haqiqatga rioya qilish va yaxshi amallar bilan dunyoni obod etish.

Alloh insonni erkin irodaga ega bo‘lgan maxluq sifatida yaratgan, shuning uchun u o‘z xatti-harakatlari uchun javobgardir.

2. Inson va iymon masalasi

Buxoriy iymonni nafaqat e’tiqod, balki amal orqali namoyon bo‘ladigan sifat deb tushuntirgan. Hadislarga asoslanib, u iymonni quyidagi jihatlar bilan bog‘laydi:

Iymon va axloq – Haqiqiy mo‘min rostgo‘y, adolatli va sabrli bo‘lishi kerak.

Iymon va ibodat – Namoz, ro‘za va zakot insonning iymonini mustahkamlaydi.

Iymon va jamiyat – Mo‘min boshqa insonlarga nisbatan yaxshi muomala qilishi lozim, chunki insonning axloqi jamiyatga ham ta’sir qiladi.

3. Inson axloqi va odobi

Imom Buxoriy insonning axloqiy jihatlarini alohida ta’kidlab, hadislar asosida quyidagi fazilatlarni e’tirof etgan:

Rostgo‘ylik va halollik – Inson har doim haqiqatni gapirishi va halol hayot kechirishi lozim.

Sabr va tavakkul – Hayotdagi sinovlarga sabr qilish va Allohga suyanish insonni komillikka yetaklaydi.

Kamtarlik va saxovat – Boylik va mansabdan faxrlanmaslik, muhtojlarga yordam berish kerak.

G‘azabni yutish va kechirimlilik – Yomonlikka yomonlik bilan emas, yaxshilik bilan javob berish lozim.

4. Insonning dunyo va oxiratga munosabati

Imom Buxoriy hadislarga tayangan holda inson hayotining ikki qismdan – dunyo va oxirat hayotidan iborat ekanini tushuntirgan.

Dunyo hayoti – Sinov va imkoniyat bo‘lib, inson unda yaxshi amallar bilan yashashi kerak.

Oxirat hayoti – Haqiqiy maqsad bo‘lib, bu dunyoda qilingan har bir amal uchun javobgarlik bo‘ladi.

5. Insonning ijtimoiy hayoti va munosabatlari

"Al-Jome’ as-Sahih"da insonning jamiyatdagi o‘rni va boshqalar bilan munosabati haqida ko‘plab hadislar bor:

Oila hayoti – Er-xotin o‘zaro hurmat va muhabbat asosida yashashi kerak.

Qo‘shnichilik – Yaxshi qo‘shni bo‘lish iymonning belgisi.

Rahm-shafqat – Yetimlarga, miskinlarga va zaiflarga mehribon bo‘lish kerak.

6. Inson va Ilm. Imom al Buxoriy o‘z kitoblarida keltirgan  Hadislarda: «Agar sen bu dunyoda yaxshi yashashni  hohlasang – savdogor bo‘l, agar sen u dunyoda yaxshi  yashashni xoxlasang taqvodor bo‘l, agar sen ikki  dunyo saodatiga erishaman desang, ya’ni ham savob,  ham ro‘zg‘or tebrataman desang  ilmli bo‘l -» deganlar.

Xulosa

"Al-Jome’ as-Sahih" asarida inson axloqiy barkamollikka,ilmli bo’lmoqlikka, iymon mustahkamligiga va Allohga yaqin bo‘lishga da’vat etiladi. Imom Buxoriyning hadis to‘plami insonning individual va ijtimoiy hayotini tartibga soluvchi mukammal ma’naviy va axloqiy manbadir.

Dilafruz Gulamova 

“Jo’ybori Kalon” ayol-qizlar   o’rta maxsus islom ta’lim   muassasasi o’qituvchisi