Савол чегараси

Бандаларини халқ қилиб, ўз ҳолига қўймай тарбия этадиган зот оламлар Роббиси Аллоҳ субҳанаҳу ва таолога Зотига муносиб ҳамду санолар бўлсин.

Уммат учун ҳар ишда ўрнак бўлган буюк хулқ соҳиби расули акрам Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга батамом дуруду саловотлар ёғилсин.

Ислом дини инсоннинг ҳар бир ҳолатини эътибордан четда қолдирмайди. Жумладан, савол беришнинг ҳам ўзига хос одоблари мавжуд.

Қийин ва ўзининг даражасидан юқори масалаларни сўраш ҳам офат ҳисобланади.

Имом Термизий Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда қуйидагилар айтилади: «Одамлардан қодир бўлганларига Аллоҳ учун Байтуллоҳни ҳаж қилиш фарздир», ояти нозил бўлганда, одамлар: «Эй Аллоҳнинг Расули, ҳар йилими?» деб сўрашди.

У зот индамадилар. Улар яна: «Ҳар йилими?» дейишди.

У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Йўқ. Агар «ҳа» десам, фарз бўлиб қоларди», дедилар. Шунда Аллоҳ таоло қуйидаги оятни нозил қилди:

«Эй иймон келтирганлар! Ҳар хил нарсаларни сўрайверманглар. Агар зоҳир бўлса, сизга ёмон бўлади. Агар Қуръон нозил қилиниб турган чоғда сўрасангиз, сизга зоҳир бўлади. Ҳолбуки, Аллоҳ уларни авф қилган эди. Аллоҳ мағфиратли ва ҳалим зотдир» («Моида» сураси, 101-оят).

Бу ояти кариманинг сабаб нузули ҳақида кўплаб ривоятлар бор. Улардан бирини юқорида зикр қилдик. Аслида, бу оят ўша пайтда кенг ёйилган бир одатни муолажа этиш учун нозил қилингандир.

Эндигина жоҳилият замонидан чиқа бошлаган одамларнинг табиати ҳам ҳар хил бўлган. Улар орасида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳига васаллам бўлар-бўлмас саволлар билан мурожаат қилувчилари ҳам мавжуд экан. 

Баъзилари ўзини кўрсатиш учун, баъзилари фитна қўзиш учун ва яна бошқалари фаросати етмаганидан ҳам савол бераверарди. Ўша пайтдаги воқеъликни тасвирловчи ривоятларда бу ҳол яққол кўзга ташланиб туради. Имом ибн Жарир Табарий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан қилган ривоятда қуйидагилар зикр қилинади: «Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ғазабланиб, юзлари қизариб, минбарга чиқиб ўтирдилар. Шунда бир одам туриб қаршиларига бордида: «Менинг жойим қаерда?» деб сўради. 

«Дўзахда!» дедилар. Бошқа бири туриб: «Менинг отам ким?» деди.«Отанг Ҳузайфа!» дедилар. Шунда Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ўринидан туриб: «Аллоҳни Робб деб, Исломни дин, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни Пайғамбар ва Қуръонни имом, деб рози бўлдик. Эй Аллоҳнинг Расули, албатта, биз жоҳилиятдан ва ширк-дан яқиндагина чиққан одамлармиз. Оталаримизнинг кимлигини Аллоҳнинг Ўзи билади», деди.Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ғазабдан тушдилар. Кейин «Эй иймон келтирганлар, ҳар хил нарсаларни сўрайверманглар», ояти нозил бўлди»

«Ҳаж ҳар йили фарзми?» деб қайта-қайта сўраган одамга Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: «Агар «ҳа», десам, фарз бўлиб қоларди», деб жавоб қилганларидан ҳам шу маъно чиқади. Ўша бир кишининг саволи сабаб бўлиб, ҳаж ибодати ҳар йили фарз бўлиб қолганда, мусулмонларга қанчалик қийин бўлишини тасаввур ҳам қилиб бўлмайди. 

Фатво сўровчи учун қуйидагилар макруҳдир:

1. Кўп савол сўраш.

2. Динда фойдаси йўқ нарсаларни сўраш.

3. Воқеъликда йўқ нарсани сўраш.

4. Қийин масалаларни сўраш.

5. Таъаббудий масалаларнинг ҳикматини сўраш. («Бомдод намози нима учун икки ракъат», «нимага икки марта сажда қилинади» кабилар).

6. Саволда ҳаддан ташқари чуқур кетиш.

7. Бошқалардан устун келиш учун сўраш.

8. Бир олимдан сўрагандан кейин бошқасидан яна ўша саволни сўраш.

9. Енгил фатво берадиган одамни излаб топиб сўраш.

Агар илмда ва адолатда бир хил олимлар бир нечта бўлсалар, сўровчи ўзи хоҳлаганига мурожаат қилиши мумкин. Аммо баъзи уламолар, уларнинг энг афзалидан сўраган маъқул, деганлар.

Ҳар бир фаолиятда  васатий бўлиб иш кўрмоқлик гўзал самараларни келтириб чиқаради. Шундай экан Аллоҳ таоло барчаларимизни ўзи рози бўладиган йўлда собит қадам қилсин!

 Бухоро шаҳар “Жўйбори Калон” аёл-қизлар 

ўрта махсус ислом таълим муассасаси ўқитувчиси:                 Махфуза Бозорова