Korrupsiyaga qarshi kurash: zamonaviy yondashuvlar va O‘zbekiston tajribasi

Korrupsiyaga qarshi kurash: zamonaviy yondashuvlar va O‘zbekiston tajribasi

Korrupsiya zamonaviy jamiyat taraqqiyoti yo‘lida eng jiddiy to‘siqlardan biri bo‘lib, davlat boshqaruvi samaradorligi, iqtisodiy o‘sish, ijtimoiybarqarorlik va fuqarolarning davlatga bo‘lgan ishonchiga bevositata’sir qiladigan murakkab ijtimoiy-huquqiy hodisadir. Insoniyat taraqqiyoti tarixiganazar tashlaganda, korrupsiya har doim mavjud bo‘lgan, biroqzamonaviy globallashuv sharoitida uning shakllari yanada murakkablashib, oqibatlari chuqurlashdi. Shu sababdan korrupsiyaga qarshi kurash har bir davlatning strategik maqsadi, milliy xavfsizlikning ajralmastarkibiy qismi sifatida namoyon bo‘lmoqda. Korrupsiya odatda shaxsiy manfaatning jamoaviymanfaatdan ustun qo‘yilishi, mansabvakolatlarining suiste’mol qilinishi, qonuniy tartibotlarning buzilishi va jamiyatning axloqiy qadriyatlar tizimiga putur yetishi bilanbog‘liq. U davlat resurslarining samarali taqsimlanishiga to‘sqinlik qiladi, iqtisodiyotga yirik zarar yetkazadi, jamiyatda adolatsizlik va tengsizlik tuyg‘usini kuchaytiradi. Eng muhimi, korrupsiya jamiyatning ma’naviy-axloqiypoydevorini yemirib, halollik va mas’uliyat tuyg‘usining sustlashishiga sababbo‘ladi. O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng davlat boshqaruvini modernizatsiya qilish, iqtisodiyotni erkinlashtirish, adolatli ijtimoiy tizim barpo etish jarayonida korrupsiyaning oldiniolish va unga qarshi qat’iy kurash masalasini davlat siyosatining ustuvoryo‘nalishlaridan biri sifatida belgiladi. So‘nggi yillarda ushbu yo‘nalishda chuqur qonunchilik islohotlari amalga oshirildi. Xususan, 2017 yilda “Korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida”gi Qonunning qabul qilinishi, 2020 yilda Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligining tashkil etilishi, davlat xaridlarining to‘liq elektron tizimga o‘tkazilishi, “Ochiq budjet” platformasining joriy qilinishi korrupsiya xavfini kamaytirishga xizmat qildi. Raqamlashtirish — inson omilini kamaytirish orqali korrupsiyaning asosiy sabablarini bartaraf etishda eng samarali vositalardan biri sifatida maydonga chiqdi. Elektron hukumat tizimi, litsenziya va ruxsatnomalarning onlayn shaklga o‘tkazilishi, davlat xizmatlarining yagona portal orqali ko‘rsatilishi aholining davlat idoralari bilan muloqotini soddalashtirib, noqonuniy to‘lovlar va yashirin sulollar uchun imkoniyatlarni keskin qisqartirdi. Korrupsiya faqat huquqiy yoki ma’muriy muammo emas, balki chuqur ijtimoiy va ma’naviy ildizlarga ega bo‘lgan hodisa ekanligini hisobga olsak, unga qarshi kurashda faqat jazolash tizimi yetarli emasligi ayon bo‘ladi. Shu sababdan O‘zbekistonda halollik madaniyatini shakllantirish, yosh avlod ongida korrupsiyaga nisbatan murosasiz munosabatni tarbiyalashga alohida e’tibor qaratilmoqda. Ta’lim tizimida “Halollik darslari” joriy qilinib, oliy ta’lim muassasalarida halollik kodekslari ishlab chiqilishi bu boradagi muhim qadamlar sifatida qayd etiladi. Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatning oshishi ham korrupsiya bilan kurashning muhim omili hisoblanadi, chunki korrupsiya uchun sharoit nafaqat tizimdagi bo‘shliqlardan, balki fuqarolarning o‘z huquqlarini bilmasligidan yoki o‘z talablarini qo‘rqmay ilgari sura olmasligidan ham vujudga keladi. Fuqarolik jamiyati institutlari — nodavlat tashkilotlar, blogerlar, jurnalistlar, jamoatchilik kengashlari — korrupsiyani aniqlash va fosh etishda, davlat idoralari faoliyati ustidan nazorat o‘rnatishda muhim rol o‘ynamoqda. O‘zbekiston ochiqlik siyosati doirasida ma’lumotlarning erkin tarqalishini qo‘llab-quvvatlashi natijasida jamiyatda ijtimoiy faollik ortib, korrupsion holatlarga nisbatan keskin reaksiya paydo bo‘ldi. Bu esa davlat boshqaruvi tizimining shaffoflashishiga, mansabdor shaxslarning mas’uliyat darajasi oshishiga olib kelmoqda. BMT, OECD, OSCE kabi xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik esa korrupsiyaga qarshi kurashni global standartlar asosida tashkil etish imkonini berdi. Shunga qaramay, korrupsiyaga qarshi kurash jarayoni davom etishda bir qator muammolar mavjud bo‘lib qolmoqda. Hududiy idoralarda raqamlashtirish jarayonining bir xil darajada yo‘lga qo‘yilmaganligi, davlat xizmatlarida inson omilining saqlanib qolishi, kadrlar almashinuvi sekinligi, joylardagi ma’naviy muhitning o‘zgarishga moslashmaganligi korrupsiya xavfini saqlab turmoqda. Ayrim hollarda jamoatchilik nazoratining to‘liq samara bermayotgani, ayrim OAV va blogerlarning faoliyati cheklanishi ham tashvish uyg‘otadi. Bu esa korrupsiyaga qarshi kurashni kuchaytirishda yanada chuqurroq tizimli o‘zgarishlarni zarur qiladi.Korrupsiya jamiyat taraqqiyotining barcha jabhalarida salbiy oqibatlar keltirib chiqaradi: iqtisodiy o‘sishni sekinlashtiradi, ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimida sifatning pasayishiga olib keladi, investitsiya muhitiga putur yetkazadi, ijtimoiy tengsizlikni kuchaytiradi, eng muhimi — fuqarolarning davlatga nisbatan ishonchini yo‘qotadi. Davlat rivojlangan sari korrupsiya uchun imkoniyatlar qisqarib boradi, chunki kuchli institutlar, shaffof mexanizmlar va adolatli boshqaruv tizimi korrupsiyaga toqat qilmaydi. Shu nuqtai nazardan, O‘zbekistonning korrupsiyaga qarshi siyosati uzoq muddatli barqaror taraqqiyotning muhim omili sifatida qaralmoqda.Xulosa qilib aytganda, korrupsiyaga qarshi kurash faqat bir sohaning yoki faqat davlat idoralarining vazifasi emas — bu jamiyatning barcha qatlamlari, fuqarolik jamiyati, ta’lim tizimi, biznes va ommaviy axborot vositalari hamkorligida olib borilishi zarur bo‘lgan kompleks jarayondir. Halollikka asoslangan axloqiy madaniyatni shakllantirish, boshqaruv tizimini raqamlashtirish, shaffoflikni oshirish, jamoatchilik nazoratini kuchaytirish va eng muhimi, korrupsiyaga mutlaqo murosasiz munosabatni shakllantirish kelajak korrupsiyasiz jamiyatning asosiy garovidir. O‘zbekiston bugun aynan shu yo‘lni tanlagan bo‘lib, mazkur yo‘nalishda qo‘lga kiritilgan natijalar mamlakatning demokratik yangilanishlari va iqtisodiy modernizatsiyasini jadallashtirishga xizmat qilmoqda.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 

1. O‘zbekiston Respublikasi Korrupsiyaga qarshi kurashish milliy strategiyasi (2021–2025-yillar). Toshkent: Adliya vazirligi, 2021.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Korrupsiyaga qarshi kurashish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni. 2020-yil 29-iyun.
3. Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi rasmiy hisobotlari. Toshkent, 2021–2024-yillar.
4. Karimov, A. Davlat boshqaruvida shaffoflik va korrupsiyaga qarshi kurash. Toshkent: Iqtisodiyot, 2020.
5. Yusupov, B. Huquqiy madaniyat va korrupsiyaning oldini olish mexanizmlari. Toshkent: TDYuU nashriyoti, 2019.
6. Tursunova, N. O‘zbekiston tajribasida korrupsiyaga qarshi siyosatning rivojlanishi. Toshkent: Innovatsion rivojlanish nashriyoti, 2022.
7. Qodirov, J. O‘zbekistonning korrupsiyaga qarshi kurash strategik islohotlari. “Ijtimoiy fanlar” jurnali, №4, 2023.
8. Rasulov, H. Raqamlashtirish va good governance: korrupsiyaga qarshi kurashning yangi bosqichi. Toshkent: “Ma’naviyat”, 2021.
9. O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi. Korrupsiyaga qarshi kurash bo‘yicha yillik tahliliy ma’ruzalar. 2020–2024.

Ta`lim muassasasi o`qituvchisi:        Nazarova Gulsara