Konstitutsiyada mustahkamlangan dunyoviylik tamoyili.

Konstitutsiyada mustahkamlangan dunyoviylik tamoyili.

Jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida konstitutsiyaviy huquqiy tizim davlatning dunyoviy mohiyatini belgilab beruvchi eng muhim siyosiy-huquqiy poydevor sifatida namoyon bo‘ladi. O‘zbekiston Respublikasida dunyoviylik tamoyilining huquqiy jihatdan mustahkamlanishi nafaqat davlatning siyosiy tuzilishi va boshqaruv tizimining zamonaviy talablarga moslashuviga, balki jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlik, millatlararo totuvlik va vijdon erkinligining ta’minlanishiga xizmat qiluvchi strategik qadriyat sifatida qaraladi. Ayniqsa, mustaqillik yillarida demokratik huquqiy davlatni qurish jarayonida dunyoviylikning konstitutsiyaviy asos sifatidagi ahamiyati tobora yaqqol namoyon bo‘lib bordi. Konstitutsiyada davlatning dunyoviylik printsipi aniq va ravshan tarzda belgilangan. Bu tamoyilning mazmuni, avvalo, davlat va dinning o‘zaro ajratilganligida, diniy tashkilotlarning davlat hokimiyati institutlariga aralashmasligida, davlatning esa turli diniy e’tiqodlar oldida betaraf turish majburiyatida namoyon bo‘ladi. Dunyoviylik mazmunan diniy qadriyatlarni rad etish yoki jamiyatni ma’naviy bo‘shliqqa olib kelish emas, balki barcha e’tiqodlar uchun teng sharoit yaratish, diniy e’tiqodlar ustidan majburiy mafkuraviy nazoratni yo‘qotish va shaxsning vijdon erkinligini ta’minlashga qaratilgan huquqiy tizimdir. Shuning uchun ham dunyoviylik haqidagi konstitutsiyaviy normalar jamiyatda demokratik muhitning shakllanishi, davlat boshqaruvida qonun ustuvorligining qaror topishi va inson huquqlarining puxta kafolatlanishi uchun muhim shart hisoblanadi.

Davlatning dunyoviyligi, eng avvalo, uning qonun chiqarish va boshqaruv faoliyatining diniy me’yorlarga emas, balki umumiy huquqiy prinsiplar va Konstitutsiyada belgilangan demokratik qadriyatlarga tayanishini talab etadi. Bunday yondashuv davlat organlarining barcha ijtimoiy guruhlar va diniy konfessiyalar oldida teng pozitsiyada turishiga, fuqarolarning e’tiqodidan qat’i nazar, ularga bir xil huquqiy munosabatda bo‘lishiga imkon yaratadi. Konstitutsiyada vijdon erkinligi alohida modda sifatida mustahkamlangan bo‘lib, unda har bir fuqaroning diniy e’tiqod qilish yoki qilmaslik huquqi, diniy qarashlarga ko‘ra kamsitilmasligi, diniy tashkilotlarning qonun doirasida erkin faoliyat yuritishi kafolatlangan.

Dunyoviylik tamoyilining konstitutsiyaviy mustahkamlanuvi tarixiy jihatdan ham o‘ziga xos zarurat sifatida shakllangan. O‘zbekiston hududida diniy-ma’naviy an’analar qadimdan kuchli bo‘lib kelgan bo‘lsa-da, zamonaviy davlat qurilishi jarayonida din va davlat munosabatlarini aniq me’yoriy tartibga solish ehtiyoji paydo bo‘ldi. Bir tomondan, aholining e’tiqod erkinligini ta’minlash, dinning ma’naviy hayotdagi ijobiy o‘rnini e’tirof etish zarur bo‘lsa, ikkinchi tomondan, diniy ekstremizm, radikalizm va jaholatga asoslangan oqimlarning siyosiy maydonga kirib kelishining oldini olish masalasi kun tartibiga chiqdi. Mustaqillik davrida qabul qilingan Konstitutsiya ana shu ikki muhim strategik yo‘nalishni uyg‘un holda ta’minlay oladigan asosiy siyosiy-huquqiy hujjat bo‘lib xizmat qildi.

Dunyoviylik tamoyili ta’lim tizimida ham alohida namoyon bo‘ladi. Konstitutsiya ta’limning dunyoviy xarakterga ega ekanini belgilab, ilm-fan, ma’rifat va zamonaviy bilimlar ustuvorligini ta’kidlaydi. Bu esa yosh avlodni har qanday mafkuraviy bosimdan holi, mustaqil fikrli, zamonaviy dunyoqarashga ega etib tarbiyalashga xizmat qiladi. Ta’limning dunyoviyligi ayni paytda diniy e’tiqodlarni rad etmaydi; aksincha, ta’lim jarayonining ilmiy asosda tashkil etilishini ta’minlab, shaxsning erkin va ongli rivojlanishiga imkon yaratadi.

Konstitutsiyada mustahkamlangan dunyoviylik tamoyilining eng muhim natijalaridan biri — konfessiyalararo totuvlik, bag‘rikenglik va ijtimoiy barqarorlikning ta’minlanishidir. Bugungi kunda mamlakatda o‘nlab diniy konfessiyalar qonun asosida faoliyat yuritib, jamiyatda o‘z o‘rniga ega. Davlatning barcha dinlarga nisbatan betarafligi turli e’tiqod vakillarining o‘zaro hurmat ruhida yashashlariga, diniy masalalar siyosiylashtirilishining oldini olishga yordam beradi. Bu esa, o‘z navbatida, jamiyatda barqarorlikni saqlash, ekstremistik g‘oyalarning tarqalishiga qarshi mafkuraviy immunitetni kuchaytirish, yoshlarni sog‘lom ma’naviyat ruhida tarbiyalashga xizmat qiladi.

Dunyoviylikning yana bir muhim jihati — fuqarolarning davlat oldida tengligidir. Diniy mansublikdan qat’i nazar, barcha shaxslar qonun oldida tengdir. Davlat organlari, sudlar, ta’lim muassasalari, fuqarolik jamiyati institutlarining faoliyati umumhuquqiy tamoyillarga tayanadi. Diniy qarashlarning ijtimoiy hayotga majburiy tatbiqi rad etiladi, chunki bunday holat jamiyatdagi muvozanatni buzishi, ayrim guruhlarning ustunlikka intilishiga olib kelishi mumkin. Shu ma’noda konstitutsiyaviy dunyoviylik davlatning nafaqat ma’muriy, balki ma’naviy barqarorligini ham ta’minlovchi mexanizmdir.

Bugungi O‘zbekistonning modernizatsiya jarayonlari dunyoviylik tamoyilsiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Iqtisodiyotning isloh qilinishi, ta’lim va ilm-fan taraqqiyoti, fuqarolik jamiyatining shakllanishi, xalqaro maydonda hamkorlikning kengayishi — bularning barchasi, avvalo, Konstitutsiyada mustahkamlangan dunyoviylik printsipining amaliy natijasidir. Dunyo bilan hamnafas rivojlanayotgan, innovatsion fikrga tayangan, ochiq va erkin jamiyat barpo etish jarayonida dunyoviy davlat modeli o‘zining samaradorligini to‘liq namoyon qilmoqda.

Xulosa qilib aytganda, Konstitutsiya O‘zbekiston Respublikasining dunyoviy davlat sifatida shakllanishi va rivojlanishining bosh kafolati bo‘lib xizmat qiladi. Unda belgilangan dunyoviylik tamoyili jamiyatdagi barqarorlik, erkinlik, bag‘rikenglik, inson huquqlarining ustuvorligini ta’minlashga qaratilgan bo‘lib, davlatning demokratik rivojlanish yo‘lida muhim poydevor vazifasini bajaradi. Dunyoviylik — mamlakatning siyosiy tizimini mustahkamlovchi, fuqarolarning erkin rivojlanishini qo‘llab-quvvatlovchi, jamiyatning ma’naviy uyg‘onishi va modernizatsiyasiga xizmat qiluvchi konstitutsiyaviy qadriyat sifatida bugun ham, kelajakda ham o‘z dolzarbligini saqlab qoladi.

                                             Ta`lim muassasasi o`qituvchisi:               Nazarova Gulsara

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 2023.
2. “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi Qonun. – Toshkent: Adolat, 2019.
3. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – Toshkent: O‘zbekiston, 2011.
4. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch. – Toshkent: Ma’naviyat, 2008.
5. Mirziyoyev Sh.M. Adolat – qonun ustuvorligida.2-jild. – Toshkent: O‘zbekiston, 2021.
6. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent: O‘zbekiston, 2017.
7. Mirziyoyev Sh.M. Yangi O‘zbekiston strategiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 2021.
8. Abdullayev X., Jo‘rayev N. Konstitutsiyaviy huquq asoslari. – Toshkent: TDIU nashriyoti, 2019.
9. G‘aniyev A. Davlat va huquq nazariyasi. – Toshkent: Innovatsiya-Ziyo, 2020.
10. Qodirov Q., Islomov Z. Huquqshunoslik nazariyasi va asoslari. – Toshkent: Istiqlol nashriyoti, 2018.
11. Jo‘rayev R. O‘zbekiston Respublikasida din va davlat munosabatlari. – Toshkent: Adolat, 2016.
12. Abdullayev Yu. Dunyoviylik va demokratik jamiyat qurilishi. – Toshkent: Akademiya, 2015.
13. Nurmatov A. Davlat va din: nazariy va huquqiy asoslar. – Toshkent: O‘zbekiston, 2013.
14. Xo‘jayev B. Huquqiy davlatning nazariy asoslari. – Toshkent: TDYU, 2019.
15. Huntington S. Sivilizatsiyalar to‘qnashuvi va dunyo tartibi yangilanishi. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2011.
16. Rawls J. Political Liberalism. – New York: Columbia University Press, 1993.
17. Norris P., Inglehart R. Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide. – Cambridge University Press, 2011.