Buxoro davlat muzey-qo’riqxonasida saqlanayotgan Sayqaliy qalamiga  mansub manbalar

        “Biror millatning madaniyatini, tarixini bilmoqchi bo‘lsang, uning adabiyotiga boq” deydi donishmandlardan biri. O‘zbek xalqi azal-azaldan buyuk davlatga, buyuk madaniyatga hamda buyuk adabiyotga ega bo‘lgan.  Mana shunday adabiyot vakillaridan Sobir Sayqaliy Hisoriydir. Sobir Sayqaliy ijodiy merosini ilmiy jihatdan o‘rganish 1960- yillardan boshlandi. Bizgacha Sobir Sayqaliydan boy adabiy meros yetib kelgan. Shoir asarlari uning hayotlik davridayoq shuhrat topib, kotiblar tomonidan ko‘plab nusxada ko‘chirilgan. Keyinchalik bu meros bir necha bor nashr etilgan. Shunday asarlardan Buxoro shahrida saqlanayotgan manbalar diqqatga sazovor.

            Buxoro davlat muzey-qo’riqxonasida Sayqaliy qalamiga mansub 6ta manba saqlanmoqda. Ular 1) 11262/11 inventar raqami ostida Payg’ambarlar tarixi kitobi 

 2) 22347 inventar raqami ostida  kitob nomi yozilmagan 104 varoq. 3)23727/11 inventar raqami ostida Kitobi Sayqaliy nomli kitob 1269-hijriy 249 varoq.

 4) 12173 inventar raqami ostida  kitob nomi yozilmagan 1250-hijriy. 5) 31032/11 inventar raqami ostida  kitob nomi yozilmagan 1259-hijriy 302 varoq

 6)12382/11 inventar raqami ostida Qiyomatnoma nomli kitob 114 varoq.

Buxoro davlat muzey-qo’riqxonasida 12382/11 inventar raqami ostida “Qiyomatnoma” nomli kitobi saqlanadi. Asar Nasta’liq xati, qora siyoh bilan qo’qon qog’oziga yozilgan. Kitobning boshidagi varoqlari yo’q, har bir bet 17 qatordan nazmiy uslubda yozilgan. Ba’zi betlarida poygir mavjud. Asarda 2ta kitob bo’lib, ikkala kalafon qismi ham arab tilida yozilgan. Kitobga och yashil rangli qattiq kartondan muqova qilingan. Muqova asar yozilgan davrga tegishli emas, keyinchalik ta’mirlangan. O’lchami 25.5x15.5 sm. Kitob 227 bet 114 varoq. Kitobning oxiridan 16 bet oldinda bir kitob tugagani yozilgan. Kotibiga Mulla Abdulhamid Samarqand deb yozilgan. Sana:1286-hijriy.

1-kitobning 1-va oxirgi beti.

Izlanishlar shuni ko’rsatdiki 1-kitob “Qissai Sayqaliy” ning bir qismi ekani ma’lum bo‘ldi. 2-kitob esa “Qiyomatnoma” ekani aniqlandi.

2-kitobning 1-beti va oxirgi beti. Quyida 1-betning tabdili

Bismillohir rohmanir rohiym                   

Qiyomat keldi nogoh xotirmig'a

Bu necha nizom keltursom naylamki

Xabarda kelmish ul nanakla qiyomat

Yozilgom anda ko'p turluk alomat

Anga iymon kim tasdiq aytoni 

Bayoni sar haddi bakonjuki yononi

dastida sur Isrofil paydo 

Hamma joni o'z tani birla muridda

Irsot ahli jamla xulq olam

Ko'targoni xoki din boshin ushlum

Xudoni izzatinda Azza va Jalla

Muhammad Mustafoning hurmatinda 

Ko'targoy bosh ushladim jumla yodini 

Ko'tarmagoy boshin Fotima yoridin

Xudo aytgoy ayo Jibril borg'il

Kishi qolg'oni bormu anda ko'rgil

Degil Jibril ayo xoloq olam

O'zung yaxshi bilursan kim milam

Kishi qolmaydur anda yoqolibdur

Ki, ko'rdum Fotimani oqolibdur

Qilur farmoni ayo Jibril borg'il

Banga kelmay turur Fotima yurgil

Salomimni yetur borib angosin 

Na arz etsa kelib olg'il mingosin

O'shol Mahshar kunini nuri kelibuni

Jami hurlaring jo'ri kelibuni

Kitobning oxirgi beti

Muhammadni qilib izn shafoat

Alar qilg’ay shafoatda qiyomat

Muhammad bahri jo’sh u soat

Bori ummatlarin etgay shafoat

Qilib Sayqal mehnatlarni u holat

Jamoling barchani qilg’il karomat

Xatoyi sofi iymonin salomat

Tutu eltgin behisht ichra hidoyat 

Navisanda o’qig’ondin tilak bu

Alarni yorlaqosun Xoliq Hu

Tammatul kitob biavnil mulkil

Vahhob fi shahri jumodus soniy

Sana:1286

Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, sharq adabiyotida islom dini tarixini yorituvchi asarlar mohiyatan uzoq qadimiyatga borib taqaladi. Folklor bilan yozma adabiyot bir-biri bilan bevosita aloqador bo‘lganligi bois ham ular badiiy adabiyotning shakllanishi va rivojida o‘ziga xos o‘rin tutgan. shoirning tarix va hayotdan olgan taassurotlari ham o‘zining badiiy talqinini topgan. Unda hayotiy voqea va hodisalar ma’lum syujetga bog‘langan holda insonning ichki tuyg‘u-kechinmalari orqali aks ettirilgan. Yuqorida keltirilgan mabalarni o’rganish, tadqiqi qilish manbashunoslar oldidagi dolzarb muammolardan. 

Sultonva Dilovar Ne'matillo qizi

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

 1.11262/11 inv.(Buxoro muzey-qo’riqxona)

 2. 22347 inv. (Buxoro muzey-qo’riqxona)

 3. 23727/11 inv. (Buxoro muzey-qo’riqxona)

 4. 12173 inv. (Buxoro muzey-qo’riqxona)

 5. 31032/11 inv. .(Buxoro muzey-qo’riqxona)

 6. 12382/11 inv. .(Buxoro muzey-qo’riqxona)