Butunjahon OITSga qarshi kurash kuni

Butunjahon OITSga qarshi kurash kuni 

Butunjahon OITSga qarshi kurash kuni tashabbusi ilk bor 1987-yil avgust oyida Shveytsariyaning, Jeneva shahrida Jahon sogʻliqni saqlash tashkilotining OITSga qarshi kurash boʻyicha global dasturining ommaviy axborot vositalari xodimlari Jeyms V.Bunn va Tomas Netter tomonidan ilgari surilgan. Global OITS dasturi direktori Jonatan Mann ularning fikrini qabul qildi. Unga kontseptsiya yoqdi va birinchi Jahon OITSga qarshi kurash kunini 1988-yil 1-dekabrda o‘tkazishga rozi bo‘ldi.

G‘arb ommaviy axborot vositalarida yoritishni taʼminlash uchun 1-dekabr sanasini Bunn taklif qildi, uning fikricha, bu Jahon OITS kunining muvaffaqiyati uchun juda muhim. 1988-yil Qo‘shma Shtatlarda saylov yili bo‘lganligi sababli, ommaviy axborot vositalari saylovlarni yoritishdan charchashadi va yangi voqea topishni xohlashadi. Bunn va Netter 1-dekabrni saylovdan keyingi ideal vaqt va Rojdestvo tanaffusiga qadar yetarli vaqt deb topdilar. Umuman olganda, yangiliklar taqvimidagi bo‘sh joy va shuning uchun Jahon OITSga qarshi kurash kuni uchun eng zo‘r vaqt deb belgilangan.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining OIV/OITS (UNAIDS) bo‘yicha qo‘shma dasturi 1996-yilda OITSga qarshi kurash kunini rejalashtirish va targ‘ib qilishni (dastlab boshlanmasdan) o‘z zimmasiga oldi. Bir kunga eʼtibor qaratish o‘rniga, UNAIDS 1997-yilda yil davomida muloqot, profilaktika va taʼlimga eʼtibor qaratishga chaqirdi.

2004-yilda Butunjahon OITSga qarshi kurash kampaniyasi mustaqil tashkilotga aylandi.

1 dekabr – Butunjahon OITSga qarshi kurash kuni bizni yana bir bor ushbu kasallikning global miqyosdagi xavfi, uning ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlari, shuningdek, unga qarshi kurashda xalqaro birdamlikning naqadar muhimligini eslatadi.  

Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining Yevropa mintaqaviy byurosiga qarashli                 53 mamlakatda, jumladan Markaziy Osiyo davlatlarida OIV bilan yashayotgan bemorlarning chorak qismi o‘z xastaligidan mutlaqo bexabar, ba’zilari kasallikning kech bosqichida tashxis qo‘yilganidan so‘nggina tibbiy yordamga murojaat qiladi.

Xozirgi kunda dunyoda OIV infeksiyasiga chalingan qariyb 40 million bemor qayd etilmoqda. Yiliga esa 1,5 millionga yaqin yangi holatlar kuzatilmoqda.

So‘nggi yillarda O‘zbekiston OITSga qarshi kurashda sezilarli yutuqlarni qo‘lga kiritmoqda. Bu yutuqlar BMTning OIV bo‘yicha qabul qilgan “95-95-95” strategiyasiga mos ravishda amalga oshirilayotgan tizimli islohotlardan dalolat beradi.

Yurtimizda 2024 yilning uchinchi choragi yakunlariga ko‘ra, OIV tashxisi qo‘yilgan bemorlarning 84 foizi davolashning dunyoda tan olingan usuli - antiretrovirus muolajalari bilan qamrab olingan.  

2024 yilda O‘zbekistonga qaytgan 158 mingdan ortiq mehnat muhojirlarining deyarli 80 foizi OIV bo‘yicha tibbiy ko‘rikdan o‘tkazilgan.  

Bu migratsiya jarayonlari tufayli infeksiya tarqalishi xavfini kamaytirishning muhim omillaridan biridir. Aniqlangan holatlar esa dispanser nazoratiga olinib, davolanishga yo‘naltirilmoqda.

Mamlakatimizda homilador ayollar orasida OIV aniqlash bo‘yicha keng ko‘lamli skrining dasturi olib borilmoqda. Har yili o‘rtacha 600 ming ayol ushbu tekshiruvdan o‘tadi. OIV infeksiyasi aniqlangan ayollardan tug‘ilgan chaqaloqlar uchun maxsus profilaktika protokollari joriy etilgan bo‘lib, ular o‘z vaqtida retrovirusga qarshi dorilar bilan ta’minlanadi. Dastur samaradorligi yuqori bo‘lib, onadan bolaga infeksiya yuqishining oldini olish ko‘rsatkichlari 95 foizdan ortiqni tashkil etmoqda.  

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tomonidan bemorlarni virusga qarshi davolash kasallikning bosqichidan qat’iy nazar, u aniqlangan kundan boshlanishi zarurligi tavsiya etiladi.  

Ushbu kasalliklarga qarshi kurashish kompleks yondashuvni talab etadi.  

Bunda raqamli texnologiyalarni joriy etish ham katta ahamiyatga ega. Sababi, ular ma’muriy jarayonlarni optimallashtirish, ma’lumotlarni boshqarishni takomillashtirish, bemorlarning holatini doimiy monitoring qilib borish imkonini beradi.

Shundan kelib chiqib, Respublika OITSga qarshi kurashish markazida takomillashtirilgan yagona elektron tizim ishga tushirildi va Ijtimoiy himoya milliy agentligining elektron bazasi bilan integratsiya qilindi. Bu esa, bemorlar holatini kuzatish, profilaktika va davolash jarayonlarida aniqlikni ta’minlash va statistik ma’lumotlarni tez va aniq tahlil qilish imkonini beradi. Ushbu tizim OIVga qarshi kurash jarayoni sifat jihatdan yangi bosqichga o‘tganini anglatadi.

Xalqaro ekspertlarning fikricha, 2030 yilgacha OIVning aholi salomatligiga tahdid sifatidagi global xavfini kamaytirishga doir ustuvor maqsadlarga erishish mumkin. Buning uchun hukumatlar xastalikning oldini olish, unga qarshi kurashish, infeksiyani erta bosqichda aniqlash va samarali davolash uchun zarur resurslar ajratishi kerak.

Bugun dunyo bo‘ylab millionlab bemorlar bu kasallik bilan yashayotgan bir paytda, erta tashxis, zamonaviy davolash, raqamli monitoring tizimlari va profilaktika dasturlari OIV tarqalishini nazorat qilishda hal qiluvchi rol o‘ynamoqda.

Bizning asosiy vazifamiz OIV bilan yashayotgan bemorlarga ko‘mak berish, jamiyatda sog‘lom xulq-atvor madaniyatini shakllantirish hamda har bir insonning tibbiy xizmatdan teng foydalanishini ta’minlashdir. Ana shunday yondashuvlargina OITSni sezilarli darajada kamaytirish imkonini beradi. 

                                     G.Shomurotova